Εισαγωγή: Η αναζήτηση των πρώτων αλχημιστών
Τι είναι ο παγκόσμιος διαλύτης; Είναι απλά μια "μυστηριώδης" ουσία που διαλύει τα πάντα, ακόμα και το χρυσάφι; Η μήπως ένα "θαυματουργό" φάρμακο που θεραπεύει ανίατες ασθένειες; Μήπως τελικά έχει μια βαθύτερη σημασία; Να είναι για παράδειγμα η αναζήτηση για εσωτερική αποδόμηση της ψυχής, η διύλιση των συναισθημάτων; Πάμε να δούμε τι ήταν τελικά αυτό που έψαχναν οι αλχημιστές του 17ου αιώνα.
Η πρώτη αναφορά στον παγκόσμιο διαλύτη (ή αλλιώς Alkahest όπως ήταν γνωστό στους αλχημιστές) γίνεται από τον Ελβετό αλχημιστή Παράκελσο (1493–1541) στο έργο του "De viribus membrorum". Εκεί αναφέρει ότι το Alkahest είναι απλά μια ουσία που θεραπεύει τις ηπατικές παθήσεις. O Βέλγος αλχημιστής Jan Baptist van Helmont (1580–1644) ήταν όμως που έδωσε μυθικές διαστάσεις στο Alkahest αναφέροντας ότι η ουσία αυτή μπορεί να διασπάσει οποιοδήποτε στερεό σε μικροσκοπικά σωματίδια χωρίς να αφήνει οποιοδήποτε υπόλειμμα. Που θα αποθήκευες βέβαια μια τέτοια ουσία; Δεν θα διασπούσε και το δοχείο στο οποίο την έβαζες. Ας σκάψουμε όμως λίγο βαθύτερα στις ιδιότητες του παγκόσμιου διαλύτη.
Πως λειτουργεί;
Σύμφωνα με τη (ζωηρή αν μη τι άλλο) φαντασία του van Helmont, η δράση του Alkahest οφείλεται στην ιδιαίτερη μοριακή του. Συγκεκριμένα, τα μόριά του είναι τα μικρότερα μόρια που είναι δυνατόν να υπάρξουν στη φύση. Ο van Helmont συνεχίζει παραθέτοντας και άλλες φανταστικές ιδιότητες του Alkahest, όπως ότι δεν αντιδρά με καμία από τις ουσίες που διαλύει (συνεπώς οι ουσίες αυτές μπορείς να ανακτηθούν ακέραιες, όπως ήταν στην αρχική τους κατάσταση).
Έχει ενδιαφέρον να διερευνήσουμε εάν ο van Helmont κατάφερε τελικά να παρασκευάσει κάτι που να πλησιάζει τις ιδιότητες αυτού του υποθετικού υπέρ-υγρού. Στο έργο του "De lithiasi", αναφέρει ότι η παρασκευή του Alkahest, εκτός από επίπονη εργασία, απαιτεί επίσης και θεϊκή έμπνευση. Από το παραπάνω συμπεραίνουμε ότι ο van Helmont δεν παρασκεύασε ποτέ το Alkahest. Στη πραγματικότητα το θεωρούσε ως ένα δώρο που θα αποκάλυπτε ο ίδιος Θεός σε κάποιον εκλεκτό. Μήπως τελικά το σημερινό πρίσμα που εξετάζουμε τον παγκόσμιο διαλύτη, δηλαδή ως μια ουσία με συγκεκριμένη χημική σύσταση (με αυστηρώς καθορισμένα συστατικά, αναλογίες κτλ.), είναι εντελώς διαφορετικό από το φιλοσοφικό/ πνευματικό πλαίσιο που περιγράφεται στα βιβλία του van Helmont; Ενδεχομένως λοιπόν η έρευνα για τη χημική φύση αυτού που ο Παράκελσος ονόμασε alkahest είναι μάλλον... μάταια.
Επίμετρο
Όντας μια ιστορία που διαχρονικά έλκει την ανθρώπινη φαντασία, ο μύθος του παγκόσμιου διαλύτη έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον σε πολλές μορφές τέχνης όπως στη λογοτεχνία (δείτε π.χ. το βιβλίο "Η αναζήτηση του απόλυτου", 1839, του Ονορέ ντε Μπαλζάκ) και στα κόμικς (δείτε π.χ. την ιστορία "Παγκόσμιος διαλύτης", 1995, δια χειρός του σπουδαίου Ντον Ρόσα). Ένα υγρό που διαπερνάει τα πάντα θα ήταν άλλωστε το απόλυτο εργαλείο στα χέρια της ανθρωπότητας – ή μήπως ο απόλυτος εφιάλτης;
Πηγή
Porto, Paulo A. "Summus atque felicissimus salium: The Medical Relevance of the Liquor alkahest." Bulletin of the History of Medicine (2002): 1-29.